Fejesa në Islam
Aktit të martesës i paraprinë fejesa. Çfarë quhet fejesë në Islam? Fejesë quhet kërkesa (oferta) për martesë që djali ia bën një femre (kujdestarit të saj), me të cilën i lejohet sheriatikisht martesa, dhe miratohet fillimisht nga ana e tyre. Vetë kërkesa (oferta) e djalit nënkupton se ai e pranon atë vajzë për grua në të ardhmen, e nuk është thjeshtë një muhabet apo veç interesim. Dërgimi i mesitit nga djali (edhe vetë djali mund të shkojë) për të kërkuar “dorën” e vajzës, nënkupton se ai (djali) duke qenë i vendosur, pret pëlqimin (pranimin) nga ana e vajzës dhe në momentin që merr përgjigjen pozitive, atëherë kjo është një marrëveshje mes tyre se janë pajtuar për të bërë aktin e martesës (nikahin) në të ardhmen, e asgjë më shumë. Kështu duhet kuptuar sheriatikisht, se fejesa nuk është asgjë më shumë sesa një premtim për martesë. Sheriatikisht fejesa nuk është akt në vete. Me fejesën ende nuk hyjnë në fuqi dispozitat e martesës. Fejesa tregon për marrjen e një hapi të rëndësishëm, e të madh, që është martesa. Andaj, kur dikush kërkon dorën e dikujt për martesë i lejohet vetëm ta shohë vajzën, e jo të vetmohet me të, apo të ketë kontakt me të etj. Deri në aktin e martesës (nikahut) ajo mbetet ende një femër e huaj për të fejuarin e saj.[1]
Nuk prishë punë që kërkesën (ofertën) për martesë ta bëjë (shtrojë) familja e vajzës, ndaj atij që e njohin për besimtar të mirë e të ndershëm. Shembull për këtë marrim rastin e vajzës së Umerit, Hafsas, nënës së besimtarëve, të cilës i vdes burri dhe Umeri i afron Uthmanit radijAllahu anhuma “dorën” e saj. Uthmani i thotë: “Prit të mendojë!” Pas një kohë i përgjigjet: “Nuk jam i interesuar të martohem në këtë kohë.” Pastaj, Umeri i afron “dorën” e saj Ebu Bekrit radijAllahu anhu, e ky heshtë. Pastaj Hafsan e kërkon për martesë Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem. Pranon Umeri dhe Ebu Bekri i tregon atij: “Nuk të kam dhënë përgjigje ngase kam parë (vërejtur) interesimin e Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem për të, dhe nuk kam dashur të zbulojë sekretin e tij. Po të hiqte dorë i Dërguari salAllahu alejhi ue selem do kisha pranuar.”[2]
Lejohet afrimi (propozimi) i fejesës apo kërkimi i “dorës” së vajzës nga ana e djalit me dy kushte:
- Femra mos të jetë prej atyre me të cilën ndalohet martesa. Allahu na ka ndaluar martesën nga afërsia e gjakut, e miqësisë, e gjirit. Gjithashtu, të mos jetë grua e martuar, apo grua e lëshuar që është në kohën e pritjes (që ka mundësi ta kthejë bashkëshorti saj).
- Mos të jetë prej atyre që është duke e kërkuar dikush për martesë, duke qenë se familja e saj ka vendosur ta pranojë këtë kërkesë. Nëse familja e vajzës i ka dhënë përgjigje pozitive djalit, atëherë i ndalohet dikujt tjetër ta kërkojë për martesë vajzën, e nëse nuk i kanë dhënë ende përgjigje pozitive, por vetëm janë në shqyrtim të propozimit, atëherë lejohet që edhe dikush tjetër ta kërkojë atë për grua (dorën e saj) njëkohësisht.
Ndalohet të mbahen nën martesë dy femra që janë motra, ose një femër (bashkë me) hallën e saj apo (bashk me) tezen e saj. Mirëpo nëse i vdes gruaja lejohet të martohet me motrën e saj, apo me hallën ose tezën e saj.
Nëse ndodh që pas fejesës, pas këtij pranimi për martesë, njëra palë tërhiqet, si shkak i ndonjë arsye të fuqishme (p.sh.: realiteti i ndonjërit prej tyre është ndryshe nga ajo që është thënë, apo zbulohet ndonjë e metë që nuk është treguar etj.), atëherë nuk ka të keqe dhe prishja e fejesës lejohet. Por, nëse tërhiqen duke mos pasur arsye, kjo gjë është një cilësi e keqe dhe konsiderohet thyerje e premtimit. Kanë ardhur ajete e hadithe kërcënuese për ata të cilët nuk mbajnë premtimet.
Nëse fejesa prishet, asnjëra palë nuk ka detyrim ta kompensojnë materialisht palën tjetër.
Dallimi mes fejesës sheriatike dhe fejesës në zakonin[3] aktual shqiptar: Fejesë sheriatike konsiderohet prej kur ana e vajzës pranon ofertën e djalit deri në bërjen e aktit të martesës (nikahut). Fejesa sheriatike më shumë i përngjan marrjes së haberit, siç njihet te ne. Ndërsa, fejesa shqiptare në realitet është nikahu sheriatik, sepse i plotëson të gjitha kushtet e nikahut në Islam. Andaj, ai dhe ajo, të cilët fejohen në vendin tonë, sipas kësaj që përmendëm, automatikisht janë burrë e grua.
[1] E njëjtë është situata dhe kur një djalë e një vajzë njoftohen mes vete dhe mjaftohen duke e njoftuar secili prej tyre familjen e vet për këtë lidhje. Nëse ata të dy nuk lidhin aktin e kurorës mes vete, por vazhdojnë të sillen sikur të ishin të martuar, atëherë ata të dy dhe përgjegjësi i vajzës janë mëkatarë për çdo vetmi a kontakt. Lidhja e tillë bie ndesh me fenë tonë të pastër, bile edhe me zakonet tona.
[2] Buhariu.
[3] Duhet bërë me dije se zakonet mund të ndryshojnë me kalimin e kohës. Sa i përket zakonit tonë, rreth fejesës dhe martesës, kanë pësuar ndryshime shumë të mëdha për një kohë jo shumë të gjatë.
Hoxhë Bajram Sefedini – Transkriptim.
