Surja Abese – Komentim
بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ
عَبَسَ وَتَوَلَّىٰٓ أَن جَآءَهُ ٱلْأَعْمَىٰ وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُۥ يَزَّكَّىٰٓ أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنفَعَهُ ٱلذِّكْرَىٰٓ أَمَّا مَنِ ٱسْتَغْنَىٰ فَأَنتَ لَهُۥ تَصَدَّىٰ وَمَا عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّىٰ وَأَمَّا مَن جَآءَكَ يَسْعَىٰ وَهُوَ يَخْشَىٰ فَأَنتَ عَنْهُ تَلَهَّىٰ كَلَّآ إِنَّهَا تَذْكِرَةٌۭ فَمَن شَآءَ ذَكَرَهُۥ فِى صُحُفٍۢ مُّكَرَّمَةٍۢ مَّرْفُوعَةٍۢ مُّطَهَّرَةٍۭ بِأَيْدِى سَفَرَةٍۢ كِرَامٍۭ بَرَرَةٍۢ قُتِلَ ٱلْإِنسَٰنُ مَآ أَكْفَرَهُۥ مِنْ أَىِّ شَىْءٍ خَلَقَهُۥ مِن نُّطْفَةٍ خَلَقَهُۥ فَقَدَّرَهُۥ ثُمَّ ٱلسَّبِيلَ يَسَّرَهُۥ ثُمَّ أَمَاتَهُۥ فَأَقْبَرَهُۥ ثُمَّ إِذَا شَآءَ أَنشَرَهُۥ كَلَّا لَمَّا يَقْضِ مَآ أَمَرَهُۥ فَلْيَنظُرِ ٱلْإِنسَٰنُ إِلَىٰ طَعَامِهِۦٓ أَنَّا صَبَبْنَا ٱلْمَآءَ صَبًّۭا ثُمَّ شَقَقْنَا ٱلْأَرْضَ شَقًّۭا فَأَنۢبَتْنَا فِيهَا حَبًّۭا وَعِنَبًۭا وَقَضْبًۭا وَزَيْتُونًۭا وَنَخْلًۭا وَحَدَآئِقَ غُلْبًۭا وَفَٰكِهَةًۭ وَأَبًّۭا مَّتَٰعًۭا لَّكُمْ وَلِأَنْعَٰمِكُمْ فَإِذَا جَآءَتِ ٱلصَّآخَّةُ يَوْمَ يَفِرُّ ٱلْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ وَأُمِّهِۦ وَأَبِيهِ وَصَٰحِبَتِهِۦ وَبَنِيهِ لِكُلِّ ٱمْرِئٍۢ مِّنْهُمْ يَوْمَئِذٍۢ شَأْنٌۭ يُغْنِيهِ وُجُوهٌۭ يَوْمَئِذٍۢ مُّسْفِرَةٌۭ ضَاحِكَةٌۭ مُّسْتَبْشِرَةٌۭ وَوُجُوهٌۭ يَوْمَئِذٍ عَلَيْهَا غَبَرَةٌۭ تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ أُو۟لَٰٓئِكَ هُمُ ٱلْكَفَرَةُ ٱلْفَجَرَةُ.
- Ai u vrenjt dhe ktheu kurrizin,
- kur i erdhi pranë i verbri.
- E ku e di ti, ndoshta ai dëshironte të pastrohej (nga gjynahet)
- ose të merrte këshillë, e këshilla t’i sillte dobi atij?!
- Sa për atë që është i pasur,
- ti atij po i kushton vëmendje,
- megjithëse nuk ke përgjegjësi, nëse ai nuk dëshiron të pastrohet.
- Sa për atë që të vjen duke nxituar
- dhe ndien frikë (nga Allahu),
- ti atij nuk po ia vë veshin.
- Mos vepro ashtu! Në të vërtetë, ky (Kuran) është këshillë,
- pra, kush të dojë, le të marrë këshillë!
- Ai ndodhet në Faqe të nderuara,
- të lartësuara, të pastra,
- në duart e shkruesve (engjëj)
- të ndershëm dhe të drejtë.
- Mallkuar qoftë njeriu! Sa mosmirënjohës që është ai!
- Prej çfarë gjëje e krijon Allahu atë?
- Atë e krijoi prej një pije uji dhe e përgatiti (e krijoi në faza të caktuara).
- Më pas ia lehtëson rrugën (e lindjes)
- e pastaj e vdes dhe i cakton një varr,
- dhe, kur të dojë, Ai e ringjall.
- E megjithatë, njeriu ende nuk i ka plotësuar ato që i ka urdhëruar Ai!
- Le të mendojë njeriu për ushqimin e vet:
- Jemi Ne që lëshojmë ujë me bollëk,
- pastaj e çajmë tokën në thellësi
- dhe nxjerrim prej saj drithërat,
- rrushin e perimet,
- ullirin e palmat,
- kopshtet e dendura,
- pemët dhe gjithë barërat,
- që t’i gëzoni ju dhe bagëtitë tuaja.
- Por, kur të vijë Ushtima,
- atë Ditë njeriu do të ikë nga i vëllai,
- nga e ëma dhe nga i ati,
- nga e shoqja dhe nga fëmijët e vet.
- Atë Ditë, secili prej tyre do të ketë aq shqetësim për veten, sa do t’i mjaftojë.
- Atë Ditë do të ketë fytyra rrëzëllore,
- të qeshura e të gëzuara.
- Atë Ditë do të ketë (edhe) fytyra të pluhurosura,
- që do t’i mbulojë errësira.
- Këta janë jobesimtarët, gjynahqarët.
Komentimi
“عَبَسَ وَتَوَلَّىٰٓ – Ai u vrenjt dhe ktheu kurrizin” – flet për Pejgamberin salAllahu alejhi ue selem. Kuptimi i fjalës “abese” është vrenjta dhe ngrysja e fytyrës (kur nuk të pëlqen një gjë apo të shqetëson diçka).
“أَن جَآءَهُ ٱلْأَعْمَىٰ – kur i erdhi pranë i verbri”[1]– Ai ishte Abudullah ibën UmiMektumi. Ai ka shkuar tek Pejgamberi salallahu alejhi ue selem në një rast kur ka qenë duke iu folur për Allahun dhe Islamin disa udhëheqësve të Kurejshëve me dëshirë e madhe që ata të pranonin Islamin (sepse ishin pari dhe pastaj të tjerët që janë nën ta hyjnë në Islam). Në këto momente, ka ardhur Abdullah ibën Mektumi, i verbër, për ta pyetur diçka për fenë Islame. Transmetohet se i ka thënë: “Më mëso diçka prej asaj që të ka mësuar Allahu!” mirëpo, duke qenë i angazhuar në ato momente me thirrjen ndaj parisë së Kurejshëve, është ngrysur në fytyrë dhe ia ka kthyer shpinën, me dëshirën e madhe që ata ta pranon Islamin (kjo ka qenë arsyeja e parë pse është vrenjtur). Ai është frikësuar se nëse angazhohet me njeriun e verbër dhe ia kthen kurrizin parisë së Kurejshëve, atëherë ata do të largohen prej tij dhe do ta nënçmojnë atë salAllahu alejhi ue selem (arsyeja e dytë, kështu ia ka marrë mendja atij), ngase për ta ky i verbër nuk ka pasur ndonjë vlerë. Ky ka qenë ixhtihad i tij e nuk e ka bërë si nënçmim ndaj Ibën UmiMektumit.
Në ajetet e para vërejmë se si Allahu është sjell me butësi, nuk i është drejtuar direkt Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem me qortim (por ka folur në vetën e tretë “ai”). Allahu ka folur në këtë mënyrë (në vetën e tretë) gjithashtu që edhe të tjerët të mos bie në këtë gjendje.
“وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُۥ يَزَّكَّىٰٓ – E ku e di ti, ndoshta ai dëshironte të pastrohej (nga gjynahet) – Çfarë të bëri të dyshoje rreth tij? Ndoshta ai dëshironte të pastrohej nga mëkatet dhe moralet e ulëta; përderisa kjo shpresohej tek ai, andaj ai ka qenë më meritor për t’u kthyer kah ai.
“أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنفَعَهُ ٱلذِّكْرَىٰٓ – ose të merrte këshillë, e këshilla t’i sillte dobi atij?!”- Për të është shpresuar më shumë se do t’i bëjë dobi këshilla dhe përkujtimi sesa parisë së Mekës.
“أَمَّا مَنِ ٱسْتَغْنَىٰ – Sa për atë që është i pasur” – që e llogaritë vetën të vetëmjaftueshëm ndaj Allahut ngaqë ka pasuri të madhe, ose që ka pozitë të lartë në popull dhe mendon se nuk është nevojtar për Allahun.
“فَأَنتَ لَهُۥ تَصَدَّىٰ – ti atij po i kushton vëmendje” – A kah ai i cili e ndjen vetën të vetëmjaftueshëm po kthehesh dhe po pret të të pranojë thirrjen tënde?
“وَمَا عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّىٰ – megjithëse nuk ke përgjegjësi, nëse ai nuk dëshiron të pastrohet” – nëse ai që e llogarit vetën të vetëmjaftueshëm nuk dëshiron të pastrohet prej kufrit, shirkut dhe mëkateve, atëherë ti nuk ke përgjegjësi, sepse obligimi yt është vetëm komunikimi i fesë deri tek ai, ndërsa udhëzimi është në Dorën e Allahut. Mëkati që bën ai, bie mbi të, e jo mbi Pejgamberin salAllahu alejhi ue selem.
“وَأَمَّا مَن جَآءَكَ يَسْعَىٰ – Sa për atë që të vjen duke nxituar” – Ka ardhur me nxitim të shfrytëzojë shansin të prezantojë në mexhlisin e ligjëratës së Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem dhe të përfitojë.
“وَهُوَ يَخْشَىٰ – dhe ndien frikë (nga Allahu)” – frikë ndaj Allahut me zemrën e tij, sepse ka dije të mjaftueshme për madhështinë e Tij. Sahabët kanë qenë njerëzit të cilët më së shumti kanë pasur frikë Allahun sepse dija e tyre ka qenë më e madhe. Njeriu sa më shumë që ka dije për Allahun, atëherë do t’i frikësohet më shumë Atij.
“فَأَنتَ عَنْهُ تَلَهَّىٰ – ti atij nuk po ia vë veshin” – ky është qortim prej Allahut për Pejgamberin salAllahu alejhi ue selem.
“كَلَّآ إِنَّهَا تَذْكِرَةٌۭ – Mos vepro ashtu! Në të vërtetë, ky (Kuran) është këshillë”- kurrsesi mos vepro ashtu herën tjetër nëse ndodh përsëri. Ajetet e Allahut që janë zbritur te Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem janë përkujtim dhe këshillë për njeriun ndaj gjërave të dobishme në këtë dunja dhe ahiret dhe ndaj gjërave të dëmshme në këtë dunja dhe ahiret, si dhe prej tyre zemra e besimtarit merr këshillë.
Këto ajete i ka zbritur si edukim e mësim për Pejgamberin salAllahu alejhi ue selem dhe për umetin e tij. Pra, thirrësi në thirrjen që ua bën të tjerëve nuk duhet t’i japë përparësi dikujt pse ka pozitë të lartë, apo pse është në pushtet, apo pse është i afërm i tij, mirëpo të gjithë duhet të jenë të barabartë tek ai.
“فَمَن شَآءَ ذَكَرَهُۥ – pra, kush të dojë, le të marrë këshillë!” – e kush nuk dëshiron, le të mos marrë këshillë. Njeriu zgjedh mes udhëzimit dhe devijimit, Allahu e ka paracaktuar këtë (nga aspekti i kaderit njeriu është i lirë të zgjedhë). Mirëpo, nga aspekti fetar, Allahu nuk dëshiron që robërit e Tij të bëjnë mohim, nuk dëshirën të zgjedhin mohimin në vend të besimit, por ka urdhëruar të besojnë dhe të kryejnë obligimet që kërkon besimi.
“فِى صُحُفٍۢ مُّكَرَّمَةٍۢ – Ai ndodhet në Faqe të nderuara”
“مَّرْفُوعَةٍۢ مُّطَهَّرَةٍۭ – të lartësuara, të pastra”
Kjo që të është zbritur ty (Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem) gjendet në Faqe të nderuara, të lartësuara e të pastra- kanë pozitë të lartë tek Allahu.
“بِأَيْدِى سَفَرَةٍۢ – në duart e shkruesve (engjëj)” – shkruesve, engjëjve, që shkruajnë çdo gjë që njeriu vepron, ndërmjetësve (mes Allahut dhe robërve të Tij), shembull: Xhibrili ka qenë ndërmjetës mes Allahut dhe të Dërguarve të Tij në zbritjen e shpalljes.
“كِرَامٍۭ بَرَرَةٍۢ – të ndershëm dhe të drejtë” – të ndershëm në moralin e tyre dhe në krijimin e tyre të përsosur. Allahu i ka krijuar të tillë. Ata kanë mirësi të shumta në vetët e tyre, në të gjitha aspektet janë krijesa të mira.
“قُتِلَ ٱلْإِنسَٰنُ مَآ أَكْفَرَهُۥ – Mallkuar qoftë njeriu! Sa mohues i madh që është ai!” – U vraftë, d.m.th: mallkuar qoftë, ose u shkatërroftë. Këtë formë e kanë përdorur arabët kur kanë dashur të tregojnë se sa e shëmtuar është një vepër që e bën dikush. Disa dijetarë kanë thënë se qëllimi me “njeriu” këtu është fjala për jobesimtarin, e disa të tjerë kanë thënë se qëllimi është për njeriun si lloj, por prej kësaj përjashtohen besimtarët (me argumente të tjera). Pse Allahu e ka sjell këtë ajet në formë të habisë e çudisë? Përgjigja: Së pari, Allahu i ka dhënë njeriut intelekt, logjikë, duke e dalluar prej krijesave të tjera, e pastaj i ka zbritur Libra, i ka dërguar Pejgamberë, për t’ia bërë të qartë besimin, udhëzimin, të vërtetën dhe mosbesimin. E me gjithë këto argumente njeriu është mohues, mohon Allahun e nuk i bindet Atij. Prej mohimit (kufrit) është mohimi i ringjalljes (jobesimtarët e mohojnë atë, thonë se nuk ka mundësi të ringjallemi kur eshtrat tanë të jenë kalbur).
“مِنْ أَىِّ شَىْءٍ خَلَقَهُۥ – Prej çfarë gjëje e krijoi Allahu atë?” – A ndalet të mendojë se prej çfarë gjëje është krijuar? A nuk ishte në inekzistencë dhe Allahu e krijoi? A ishte një gjë që nuk përmendej fare? Njeriu është prej krijesave të fundit që është krijuar. Nuk ishte i përmendur fare, pastaj Allahu i dha ekzistencë dhe e bëri krijesën më inteligjente, e megjithëkëtë ai e mohon ringjalljen?!
“مِن نُّطْفَةٍ خَلَقَهُۥ فَقَدَّرَهُۥ – Atë e krijoi prej një pije uji dhe e përgatiti (e krijoi në faza të caktuara)”- Qëllimi është për ujin e paktë të burrit, që del fuqishëm, prej mes eshtrave të gjoksit dhe kurrizit, pastaj vendoset në mitrën e gruas dhe ajo mbetet shtatzënë dhe pastaj lind njeriu. Allahu tregon se e ka krijuar njeriun nëpër faza të caktuara: së pari një pikë uji, pastaj gjak i ngjizur, pastaj si një copë mishi e përtypur, pastaj i fryhet shpirti. Allahu është Ai i Cili e ushqen fetusin në barkun e nënës së vet përmes një kordoni. Ai kujdeset për të qysh kur është në barkun e nënës së vet.
“ثُمَّ ٱلسَّبِيلَ يَسَّرَهُۥ – Më pas ia lehtëson rrugën (e lindjes)” – Për të dalë prej barkut të nënës, për në jetë. E inspiron të ushqehet prej nënës së vet. Ia lehtëson rrugën e furnizimit. Me e rëndësishmja është se ia lehtëson rrugën e udhëzimit, të shpëtimit. Allahu na ka lehtësuar këtë rrugë duke na ka zbritur Libra dhe duke na dërguar Pejgamberë.
“ثُمَّ أَمَاتَهُۥ فَأَقْبَرَهُۥ – e pastaj e vdes dhe i cakton një varr” – Vdekja është ndarja e shpirtit prej trupit. Pastaj Allahu e ka nderuar njeriun duke bërë që të varroset (e jo të lihet mbi tokë sikur kafshët).
“ثُمَّ إِذَا شَآءَ أَنشَرَهُۥ – dhe, kur të dojë, Ai e ringjall” – Kjo do të ndodhë në Ditën e Gjykimit dhe secili do të shpërblehet ose do të dënohet për veprat e tij. Askush nuk mund ta pengojë Allahun për të ringjallë njerëzit. Kur të vijë urdhri i Allahut, ata do të ringjallen. Mirëpo, ky urdhër e vendim që është marrë shumë më herët (pesëdhjetë mijë vjet para se të krijohen qiejt e toka), nuk ka ardhur. Ende nuk ka ardhur koha e ringjalljes, por gjithsesi do të ndodhë.
“كَلَّا لَمَّا يَقْضِ مَآ أَمَرَهُۥ – E megjithatë, njeriu ende nuk i ka plotësuar ato që i ka urdhëruar Ai!”-
Pastaj Allahu përmend mirësitë e shumta që ia ka dhënë njeriut:
“فَلْيَنظُرِ ٱلْإِنسَٰنُ إِلَىٰ طَعَامِهِۦٓ – Le të mendojë njeriu për ushqimin e vet” – Kur njeriu të hajë një ushqim duhet të mendojë se kush është Ai që ia ka sjell atë, a është dikush tjetër përveç Allahut që e ka krijuar atë për të? Askush. Andaj duhet të tregohesh mirënjohës për këtë mirësi kaq të madhe.
“أَنَّا صَبَبْنَا ٱلْمَآءَ صَبًّۭا – Jemi Ne që lëshojmë ujë me bollëk” – Edhe kjo është mirësi e Allahut për ne. Prej shiut varet jeta jonë në tokë.
“ثُمَّ شَقَقْنَا ٱلْأَرْضَ شَقًّۭا – pastaj e çajmë tokën në thellësi” – Pas shiut mbinë farat, çahet toka dhe dalin në sipërfaqe e rriten.
“فَأَنۢبَتْنَا فِيهَا حَبًّۭا – dhe nxjerrim prej saj drithërat” – çdo gjë që është në formë të kokrrës, si: gruri, elbi, misri etj.
“وَعِنَبًۭا وَقَضْبًۭا – rrushin e perimet” –
“وَزَيْتُونًۭا وَنَخْلًۭا – ullirin e palmat” –
“وَحَدَآئِقَ غُلْبًۭا – kopshtet e dendura” –
“وَفَٰكِهَةًۭ وَأَبًّۭا – pemët dhe gjithë barërat” –
“مَّتَٰعًۭا لَّكُمْ وَلِأَنْعَٰمِكُمْ – që t’i gëzoni ju dhe bagëtitë tuaja” – Ne kemi dobi nga këto mirësi, ne dhe bagëtitë tona (prej të cilave pastaj kemi dobi të tjera).
Pasi Allahu përmendi gjendjen e njeriut, qysh prej krijimit, pastaj të mirat që ia ka dhënë, pastaj vdekjen e tij, pastaj përmend se si do të jetë gjendja e tij në ahiret:
“فَإِذَا جَآءَتِ ٱلصَّآخَّةُ – Por, kur të vijë Ushtima” – e cila shurdhon të dëgjuarit, ajo del kur t’i fryhet Suri. Por çfarë do të ndodhë atë Ditë?
“يَوْمَ يَفِرُّ ٱلْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ – atë Ditë njeriu do të ikë nga i vëllai” – qoftë vëlla vetëm prej nënës, apo vetëm prej babait, apo prej të dyve.
“وَأُمِّهِۦ وَأَبِيهِ – nga e ëma dhe nga i ati” – nga nëna, gjyshja, stërgjyshja, katragjyshja, dhe nga i ati, gjyshi, stërgjyshi, katragjyshi. Do të ikë prej tyre.
“وَصَٰحِبَتِهِۦ وَبَنِيهِ – nga e shoqja dhe nga fëmijët e vet” – do të ikë nga gruaja e tij, që është njeriu më i dashur për të sot, do të ikë nga fëmijët e tij.
Pse ikë prej tyre? Ikë që të mos ia kërkojnë ndonjë të drejtë të paplotësuar sa ka qenë në dunja (si: nëse nuk i ka edukuar mirë fëmijët, nëse nuk është sjell mirë me gruan apo me prindërit e me radhë). Ai nuk do të mund të ikë, por do të mundohet të ikë në atë Ditë.
“لِكُلِّ ٱمْرِئٍۢ مِّنْهُمْ يَوْمَئِذٍۢ شَأْنٌۭ يُغْنِيهِ – Atë Ditë, secili prej tyre do të ketë aq shqetësim për veten, sa do t’i mjaftojë” – çdo njeri do të jetë i angazhuar me veten e tij, dhe kjo do t’i mjaftojë, nuk do t’i interesojë për të tjerët.
Pastaj Allahu tregon se atë Ditë njerëzit do të ndahen në dy grupe:
“وُجُوهٌۭ يَوْمَئِذٍۢ مُّسْفِرَةٌۭ – Atë Ditë do të ketë fytyra rrëzëllore” – që bëjnë dritë, atë Ditë fytyrat e besimtarëve do të shfaqin gëzimin dhe lumturinë që kanë në zemrat e tyre.
“ضَاحِكَةٌۭ مُّسْتَبْشِرَةٌۭ – të qeshura e të gëzuara” – sepse e dinë se përfundimi i tyre është xheneti e jo xhehenemi. Ata përgëzohen vazhdimisht prej engjëjve për përfundim të mirë.
“وَوُجُوهٌۭ يَوْمَئِذٍ عَلَيْهَا غَبَرَةٌۭ – Atë Ditë do të ketë (edhe) fytyra të pluhurosura” – nuk është pluhuri i kësaj bote, por një gjë në formë të (i ngjason) pluhurit me të cilën i nënçmon dhe i poshtëron ata dhe tregon për shëmtinë e tyre.
“تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ – që do t’i mbulojë errësira” – nuk do të ketë dritë në to, si në fytyrat e besimtarëve siç përmendëm.
“أُو۟لَٰٓئِكَ هُمُ ٱلْكَفَرَةُ ٱلْفَجَرَةُ – Këta janë jobesimtarët, gjynahqarët” – ata që kanë bërë bashkë mes mohimit dhe gjynaheve.
[1] Këtu ka argument se lejohet t’i drejtohesh dikujt me një llagap nëse është bërë i njohur me atë gjë (i shurdhëri, i verbëri, topalli ). Qëllimi këtu është që të dallosh/përcaktosh se për kënd je duke folur. Mirëpo, nëse qëllimi është nënçmimi atëherë kjo gjë ndalohet.
Hoxhë Lulzim Perçuku – Transkriptim.
