Në të ka argument për thënien e dijetarëve: falje llogaritet vetëm atëherë kur ke mundësi të hakmerresh1
Allahu i Lartësuar thotë: “Allahu nuk do që të thuhen hapur fjalë të këqija, përveçse nga të dëmtuarit. Allahu dëgjon dhe di gjithçka. Në qoftë se ju bëni ndonjë vepër të mirë haptazi ose fshehurazi ose falni ndonjë vepër të keqe, Allahu është Falës i madh dhe i Plotfuqishëm.” (En Nisa: 148 – 149).
Nga këto dy ajete përfitojmë dy dobi:
E para: Allahu ia lejoi të dëmtuarit që të sillet me drejtësi ndaj zullumqarit dhe të hakmerret ndaj tij, mirëpo nëse ia falë, atëherë kjo është mirësia/virtyti në të cilën Ai i fton robërit e Tij. Shpesh, këto dy çështje përmenden së bashku në Kuran, siç e gjejmë në Fjalët e Allahut të Lartësuar:
“Shpërblimi për të keqen është i njëjtë me atë të keqe. Por, atë që fal dhe pajton, e prêt shpërblimi i Allahut. Ai, në të vërtetë, nuk i do të padrejtët.” (Esh Shura: 40).
“Për atë që përgjigjet, kur i është bërë një padrejtësi, nuk ka kurrfarë qortimi ndaj tij. Qortim ka vetëm kundër atyre që u bëjnë keq njerëzve dhe që pa të drejtë mbjellin ngatërresa në Tokë; për ata ka dënim të dhembshëm. Kushdo që duron dhe fal, ta dijë se, në të vërtetë, këto janë nga veprimet më të virtytshme.” (Esh Shura: 41 – 43).
“Nëse ndëshkoni, ndëshkoni aq sa jeni ndëshkuar, por, nëse duroni, kjo është më e mira (rrugë) për të durueshmit.” (En Nahl: 126).
Këto dy çështje janë drejtësia dhe mirësia që janë përmendur në Fjalët e Allahut të Lartësuar në suren En Nahl (90):
“Në të vërtetë, Allahu urdhëron drejtësinë, mirësinë dhe ndihmën për të afërmit”.
Ato janë e drejta që lejohet të përmbushet/kërkohet prej mehr-it (dhuratës martesore) apo falja (mosmarrja) e saj, në të cilën Allahu fton në suren El Bekare (237), për gruan që është shkurorëzuar para se të ketë marrëdhënie (seksuale) dhe së cilës i është caktuar mehri:
“Në qoftë se i ndani gratë para se të keni marrëdhënie me to, por ia keni caktuar shumën e dhuratës martesore, atëherë atyre u përket gjysma e dhuratës, veç nëse ua falin ato ose ua falin ata që kanë në dorë lidhjen e martesës. Por që të falni është më pranë devotshmërisë. Mos harroni që të bëheni bamirës midis jush! Vërtet, Allahu e sheh mirë se çfarë bëni.”
Ato janë shtyrja e afatit apo falja e borxhit për borxhliun, gjithashtu, në suren El Bekare (280):
“Nëse e dini se borxhliu është ngushtë, shtyjani afatin (e shlyerjes së borxhit) derisa ta përmirësojë gjendjen. Por është më mirë për ju që t’ia falni borxhin, veç sikur ta dinit.”
Ato janë kisasi[2] dhe falja që janë përmendur në suren El Maide (45):
“Ne u caktuam atyre në Teurat: jeta me jetë, syri me sy, hunda me hundë, veshi me vesh, dhëmbi me dhëmb dhe plaga me plagë (të njëjtë me të). Por kushdo që fal shpagimin si lëmoshë, ka bërë një vepër që është shlyerje për gjynahet e veta.”
Dobia e dytë: Allahu është i Vetlavdëruar me çdo emër me të cilin është emërtuar, dhe me çdo atribut me të cilën është cilësuar. Kjo është nëse emri apo atributi vije vetëm, e nëse emrit i bashkohet një emër tjetër prej emrave të Tij, apo atributit një atribut tjetër prej atributeve të Tij, atëherë kjo është përkryerje mbi përkryerje.
Ibnul Kajimi në “Tehdhibus-Sunen” (5/179), thotë: “Ky është një lloj tjetër i lavdërimit të Allahut, jo lavdërimi me të cilin lavdërohet përmes atributeve të Tij të larta veç e veç. Allahut të Patëmeta prej atributeve të Tij të larta i takojnë dy lloje të lavdërimit: një lloj që ka të bëjë me çdo atribut veç e veç, dhe lloji tjetër që ka të bëjë kur ato bashkohen; kjo është përsosuri mbi përsosuri dhe është e gjithë përsosuria.” Pastaj, si shembull për këtë, i sjelli disa prej ajeteve, prej tyre është edhe ky ajet të cilin e përzgjodha nga surja En Nisa. Më pas thotë: “Kjo (rregull) i shfaq të mençurit kopshte mahnitëse të dijes, dhe i hap atij derën e dashurisë ndaj Allahut dhe njohjes së Tij. Vetëm prej Allahut kërkohet ndihma dhe vetëm tek Ai mbështetemi.” Kurse në librin e tij “Xhelaul-efham” (1/318) sqaroi se bashkimi i këtyre dy emrave El Afuv (Falësi) dhe El Kadir (I Plotfuqishmi) është bashkim i domethënies së bujarisë/nderimit me domethënien e madhështisë. Kjo, sepse falja është prej domethënieve të bujarisë dhe mirësisë ndaj krijesave, kurse fuqia është prej domethënieve të madhështisë siç mund të shihet. Shiko, gjithashtu, librin e tij “Medarixhus-Salikin” (1/36 – 37).
Allahu i Madhërishëm në këtë ajet ka bashkuar mes emrit të Tij El Afuv dhe emrit të Tij El Kadir për një urtësi të skajshme, e ajo është se falja e të dëmtuarit për kriminelin është vepër e dashur fetarisht vetëm atëherë kur ajo vjen pas mundësisë për hakmarrje. Nuk kam parë që ndokush para Imam Buhariut të ketë tërhequr vërejtjen për këtë dobi mahnitëse/madhështore të Kuranit, të cilën e transmeton nga Ibrahim En Nehaiu, Allahu e mëshiroftë. Në “Sahih”-un e tij (5/99 së bashku me El Fet’h) thotë: “Kapitulli rreth hakmarrjes ndaj zullumqarit; argument për këtë janë Fjalët e Allahut (xhel-le dhikruhu): “Allahu nuk do që të thuhen hapur fjalë të këqija, përveçse nga të dëmtuarit. Allahu dëgjon dhe di gjithçka” (En Nisa: 148). “Dhe për ata që, kur i godet ndonjë padrejtësi e madhe, i bëjnë qëndresë dhe marrin hak.” (Esh Shura: 39). Ibrahimi ka thënë: Ata (selefi) e urrenin që të përçmoheshin, mirëpo kur iu vinte mundësia për hakmarrje ia falnin.” Këtë ether (thënie të Ibrahimit) e transmetojnë me sened të lidhur dhe të saktë Sufjani në “Tefsir”-in e tij (1/168) dhe Ibën Ebi Hatimi në “Tefsir”-in e tij, siç e gjejmë në Tefsir-in e Ibën Kethirit. Shiko “Taglik Et Talik” të Ibën Haxherit (3/332 – 333). Pastaj, Buhariu e pason këtë me fjalët e tij: “Kapitulli i faljes nga i dëmtuari; argument për këtë janë Fjalët e Allahut: “Në qoftë se ju bëni ndonjë vepër të mirë haptazi ose fshehurazi ose falni ndonjë vepër të keqe, Allahu është Falës i madh dhe i Plotfuqishëm.” (En Nisa: 149). “Shpërblimi për të keqen është i njëjtë me atë të keqe.” (Esh Shura: 40).”
Ibën Haxheri, Allahu e mëshiroftë, në “El Fet’h” (5/100), rreth këtyre fjalëve të Buhariut, thotë: “Sa i përket argumentimit të tij me ajetin “Shpërblimi për të keqen është i njëjtë me atë të keqe” ai sikur dëshiron të jep shenjë për komentin e Sudiut, të cilin e transmeton Taberiu, rreth Fjalëve të Allahut: “ose falni ndonjë vepër të keqe” për të cilin thotë se qëllimi është: nëse falni ndonjë padrejtësi. Po ashtu Ibën Ebi Hatim transmeton se Sudiu rreth këtij ajeti ka thënë: “Nëse të shan e ke të lejuar ta shash njëjtë, duke mos i tejkaluar kufijtë. Pastaj lexoi: “Shpërblimi për të keqen është i njëjtë me atë të keqe. Por, atë që fal dhe pajton, e prêt shpërblimi i Allahut.” Transmetohet nga Haseni (El Basriu) të ketë thënë: “I është lejuar njeriut që nëse dikush e shan edhe ky ta shajë. Lidhur me këtë temë është transmetuar një hadith të cilin e përcjellin Ahmedi dhe Ebu Davudi përmes rrugës (senedit) të Ibën Axhlanit, ky nga Seid El Makburiu, ky nga Ebu Hurajra,Allahu qoftë i kënaqur prej tij, se Pejgamberi (sal-lAll-llahu alejhi ue sel-lem) i kishte thënë Ebu Bekrit: “Nuk ka njeri që e falë padrejtësinë që i është bërë, veçse Allahu do ta forcojë edhe më shumë ndihmën e Vet ndaj tij.”[3]
Prej haditheve autentike në të cilat prononcohet qartë domethënia të cilën e tregon ajeti i temës, është hadithi të cilin e transmeton Ibën Hibani në Sahih-un e tij, nr. 6217, dhe të cilin Albani e vlerëson si autentik në “Es silsile es sahiha” nr. 3350, nga Ebu Hurajra, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, se i Dërguari i Allahut (sal-lAll-llahu alejhi ue sel-lem) ka thënë: “Musau e pyeti Zotin për gjashtë cilësi, për të cilat mendonte se janë të veçanta vetëm për të, kurse të shtatën Musau nuk e pëlqente. Ai tha: O Zoti im! Kush nga robërit e Tu është më i devotshmi? Allahu u përgjigj: Ai i cili me kujton Mua dhe nuk më harron. Musau pyeti prapë: Kush nga robërit e Tu është më i udhëzuari? Allahu u përgjigj: Ai i cili e pason udhëzimin. Musau vazhdoi: Kush nga robërit e Tu gjykon më drejtë? Allahu u përgjigj: Ai që i gjykon njerëzit ashtu siç e gjykon veten e tij. Musau pyeti prapë: Kush nga robërit e Tu është më i dijshmi?Allahu u përgjigj: Dijetari që nuk ngopet me dije, i cili e tubon dijen e njerëzve tek dija e tij. Musau vazhdoi me pyetje: Kush nga robërit e Tu është më krenari? Allahu u përgjigj: Ai i cili kur t’i vjen mundësia për t’u hakmarrë, ia falë tjetrit. Musau vazhdoi: Kush nga robëri e Tu është më i pasuri? Allahu u përgjigj: Ai i cili është i kënaqur me atë që i është dhënë. Musau pyeti: Kush nga robërit e Tu është më i varfëri? Allahu u përgjigj: Ai që është menkus (nuk ngopet). Pastaj i Dërguari i Allahut (sal-lAll-llahu alejhi ue sel-lem) shtoi: “Nuk llogaritet pasuri kur ke mjaftueshëm, por pasuri e vërtetë është pasuria e shpirtit. Kur Allahu ia do të mirën dikujt, e vendos pasurinë në shpirtin e tij4, kurse devotshmërinë në zemrën e tij. Ndërsa, kur dikujt ia do të keqen, ia vendos varfërinë mes dy syve të tij.”
“Ai që është menkus” domethënë i pangopur, sa do të t’i jepet prej të mirave kurrë nuk kënaqet. Kështu e interpretoi vet Ibën Hibani, pasi që e transmetoi këtë hadith, me fjalët: “Sa do që i jepet e sheh të pakët, dhe kërkon me shumë.”
Nëse thuhet: Si ka mundësi që Allahu i lavdëroi ata të cilët hakmerren ndaj zullumqarëve, kur tha: “dhe për ata që, kur i godet ndonjë padrejtësi e madhe, i bëjnë qëndresë dhe marrin hak” (Esh Shura, 39), ndërsa, njëkohësisht, në shumë ajete, i lavdëron ata të cilët ua falin të tjerëve dhe e anashkalojnë hakmarrjen ndaj tyre?!
Kjo kuptohet përmes katër përgjigjeve:
1. Që hakmarrja të jetë po aq sa është masa e padrejtësisë, duke mos e tejkaluar atë. Të pakët janë ata që bëjnë durim në mostejkalimin e saj. Pra, për shkak të durimit në të treguarit i drejtë gjatë ndëshkimit të kriminelit, erdhi lavdërimi. Dhe, që të mos sillemi padrejtësisht kur ta largojmë zullumin, Allahu e pasoi ajetin e lartpërmendur me Fjalët e Tij: “Shpërblimi për të keqen është i njëjtë me atë të keqe.” Për këtë dhanë sinjal Ibën Haxheri në “El Fet’h” (5/99, 100), dhe El Kariu në “Umdetul kari” (12/291).
2. Lavdërimi për faljen bëhet kur atë e shoqëron mundësia për t’u hakmarrë. Nëse nuk ekziston mundësia, atëherë hakmarrja është më primare se falja; në mënyrë që të prishurit mos të marrin guximin t’i sulmojnë të mirët, siç e ka përmendur këtë Ebu Ubejdi në “Garibul hadith” (3/59 – 60). Gjithashtu, hakmarrja në këso raste është prej ndalimit nga e keqja. Prandaj, ai që falë dhe nuk hakmerret (në raste të këtilla), e ka ndihmuar të keqen. Këtë e transmeton Thealibiu nga disa dijetarë, në “El xheuahir el hisan fi tefsiril kuran” (4/114).
3. Hakmarrja e lavdëruar është ajo që rrjedhë prej atyre të cilët i godet ndonjë padrejtësi në fenë e tyre nga ana e idhujtarëve, kështu që ata bëjnë qëndresë dhe marrin hak me shpatat e tyre. Këtë e shënon El Kariu në “Umdetul kari” (12/291).
4. Hakmarrje nuk do të thotë të ndëshkosh, sepse ajo është thjeshtë një mundësi për të ndëshkuar. Prandaj, nëse Allahu ia mundëson atij që i është bërë padrejtësi dhe i jep forcë për ta ndëshkuar zullumqarin, ai duhet t’ia falë atij. Këtë e shënojnë Ibnul Kajimi në “Err Rruh” (faqe: 241 – 243), dhe Ibën Rexhebi në “Xhamiul ulum uel hikem” (faqe: 275 – 276).
E vërteta është se nuk ka kurrfarë kundërshtie mes këtyre përgjigjeve. Për këtë arsye, të gjitha këto përgjigje i ka mbledhur Ibnul Kajimi, në librin e lartcekur, me fjalët e tij: “Falja dallon prej përuljes/poshtërimit nga aspekti se falja është mospërmbushja e të drejtës tënde për t’u hakmarrë, me gjithë mundësinë për ta bërë këtë, si rrjedhojë e bujarisë, fisnikërisë dhe bamirësisë tënde. I jep përparësi johakmarrjes, me dëshirën për t’u pajisur me bamirësi dhe morale të larta/fisnike. E kundërta e kësaj është përulja/poshtërimi, sepse ai që gjendet në këtë nivel nuk hakmerret si pasojë e pamundësisë, frikës dhe nënçmimit të vetes së tij. Kjo nuk është e lavdëruar, përkundrazi është e përbuzur, dhe ndoshta, gjendja e atij që hakmerret me të drejtë është më e mirë. Allahu i Lartësuar thotë: “dhe për ata që, kur i godet ndonjë padrejtësi e madhe, i bëjnë qëndresë dhe marrin hak” (Esh Shura, 39). Pra, Allahu i lavdëroi ata për shkak të forcës që gjejnë për të qëndruar burrërisht dhe për të marrë hak për veten e tyre. Derisa kur ta kapin atë që iu bëri padrejtësi, si dhe të kenë mundësi për ta përmbushur të drejtën e tyre (si hakmarrje) ndaj tij, Ai i fton drejt moraleve të larta, siç janë falja dhe ndjeja. Prandaj, Allahu vazhdon: “Shpërblimi për të keqen është i njëjtë me atë të keqe. Por, atë që fal dhe pajton, e pret shpërblimi i Allahut. Ai, në të vërtetë, nuk i do të padrejtët.” (Esh Shura, 40).Në këto ajete Allahu i përmendi tri pozita: drejtësinë dhe e lejoi atë, mirësinë dhe ftoi drejt saj, si dhe padrejtësinë dhe ndaloi nga ajo.
Nëse thuhet: si ka mundësi që Allahu i lavdëroi si për hakmarrjen po ashtu edhe për faljen, kur është e ditur se këto janë dy gjëra të kundërta? Themi: nuk i lavdëroi për përmbushjen e të drejtës së tyre dhe për ndëshkim, por i lavdëroi për qëndresën e tyre/hakmarrjen, e ajo është mundësia dhe forca për përmbushjen e të drejtës së tyre. E, kur ta arrijnë këtë mundësi, Allahu i fton që të falin. Disa nga dijetarët e selefit, rreth interpretimit të këtij ajeti, thanë: Ata e urrenin të poshtëroheshin, por kur iu vinte mundësia për t’u hakmarrë, falnin. Pra, i lavdëroi për faljen pas mundësisë (për hakmarrje), jo për faljen që vjen nga përulja, pamundësia dhe nënçmimi (i vetes). Kjo është përsosmëria me të cilën Allahu i Patëmeta e lavdëroi edhe vetveten e Tij, kur tha: “Vërtetë, Allahu është i Falës i madh dhe i Plotfuqishëm.” (En Nisa, 149). “Allahu është Falës i madh dhe Mëshirëplotë.” (El Bekare, 218).
Në një ether të njohur thuhet: Mbajtësit e Arshit janë katër. Dy prej tyre thonë: i Patëmeta je Ti o Allah Zoti ynë!, dhe vetëm Ty të madhërojmë/lavdërojmë. Ty të takon i gjithë falënderimi dhe lavdërimi për butësinë/vetëpërmbajtjen Tënde pas dijes Tënde (për veprat e robërve, sh.p.). Ndërsa, dy të tjerët thonë: i Patëmeta je Ti o Allah Zoti ynë!, dhe vetëm Ty të madhërojmë/lavdërojmë. Ty të takon i gjithë falënderimi dhe lavdërimi për faljen Tënde pas mundësisë Tënde (për ndëshkim). Dhe, mu për këtë Mesihu (sal-lAll-llahu alejhi ue sel-lem) thotë (në Ditën e Gjykimit): “Nëse Ti i dënon ata – robërit e Tu janë, e nëse i fal ata, me të vërtetë, vetëm Ti je i Plotfuqishmi dhe i Urti.” (El Maide, 118). Domethënë, nëse Ti i falë ata, i falë si rezultat i plotfuqisë Tënde (e që është përsosuria e forcës) dhe i urtësisë Tënde (e që është përsosuria e dijes). Pra, Ti ua falë pasi që e ke ditur çfarë kanë vepruar, dhe (pasi që) forca/mundësia e Jote (për t’i ndëshkuar) i ka përfshirë nga të gjitha anët.
Njeriu falë për shkak të pamundësisë së tij për t’u hakmarrë, dhe për shkak të padijes së tij për realitetin e të keqes që vjen nga keqbërësi. Falja që rrjedh nga njeriu, e jashtmja e saj është poshtërim dhe përulje, ndërsa e brendshmja e saj është krenari dhe autoritet/respekt. Kurse, e jashtmja e hakmarrjes është krenari/fuqi, ndërsa e brendshmja përulje. Çdokush që falë, Allahu do t’ia shtojë krenarinë/forcën, ndërsa kushdo që hakmerret për veten e tij do të përulet/poshtërohet. I mjafton atij si poshtërim humbja e forcës/krenarisë për falje. Për këtë, i Dërguari i Allahut (sal-lAll-llahu alejhi ue sel-lem) kurrë nuk hakmerrej për veten e tij. Medito rreth Fjalëve të të Lartësuarit: “bëjnë qëndresë dhe marrin hak” se si kuptohet prej tyre që ata kanë forcë përmes së cilës kanë mundësi të hakmerren për veten e tyre, jo pse dikush tjetër iu ndihmon. Dhe, pasi që në shumicën e rasteve, gjatë hakmarrjes shpirtrat nuk ndalen në kufijtë e drejtësisë, mirëpo patjetër që i tejkalojnë ato, Allahu i Patëmeta e ligjësoi njëjtësimin dhe barazinë (gjatë hakmarrjes), e ndaloi shtimin (e masës së ndëshkimit), si dhe ftoi për falje. Qëllimi është të sqarohet se falja është prej virtyteve të shpirtit të qetësuar (ennefs el-mutmeinne), ndërsa, përulja prej sjelljeve/moraleve të shpirtit që urdhëron në të këqija (ennefs el-emmare).
Të studiuarit e hollësishëm të kësaj çështjeje rezulton në atë se ndëshkimi është diç, kurse hakmarrja diç tjetër. Të hakmerresh do të thotë të hakmerresh për të drejtën dhe hirin e Allahut, dhe askush nuk ka forcë për ta bërë këtë, përveç atij që është liruar nga ultësia e hises së tij dhe robëria e tekave të tij. Vetëm atëherë e arrin hisen e krenarisë të cilën Allahu e ka ndarë për besimtarët. Prandaj, nëse dikush i bënë padrejtësi, atëherë ai hakmerret për hir të Krenarisë së Allahut, përmes së cilës Ai e bëri krenar/lartësoi, duke e ruajtur me xhelozi atë krenari që ajo të mos përulet dhe të mos mposhtet, si dhe duke shfaqur zelltarinë që robi i cili i atribuohet El Aziz-it (Krenarit, Plotfuqishmit), El Hamid-it (të Lavdishmit), të mos poshtërohet. Ai sikur i thotë atij që i bën padrejtësi (zullumqarit): Unë jam rob i Atij që nuk e poshtëron robin e Tij, si dhe nuk dëshiron që dikush tjetër ta poshtërojë atë. E, nëse shpirti i tij që urdhëron në të këqija është i fortë/qëndrueshëm, atëherë ai, pas kërkesës së tij, nuk dëshiron asgjë tjetër veçse ta ndëshkojë zullumqarin, të hakmerret për hisen e tij, dhe të dal fitues, duke u shfryrë në të dhe duke e poshtëruar. Ndërsa, sa i përket shpirtit që ka dalë (është liruar) nga ultësia e hises së tij dhe robëria e tekave të tij, dhe është drejtuar kah krenaria të cilën e arrin përmes teuhidit (njësimit) të Zotit të Tij dhe kthimit tek Ai, nëse e godet ndonjë padrejtësi, ai ngritët të hakmerret duke e shfaqur zelltarinë dhe ndihmën/përkrahjen për krenarinë përmes së cilës Allahu e lartësoi, e cila në realitet është zelltari për Zotin dhe Kujdestarin e tij.
Dikush e sjelli një shembull për këtë: Ishin dy rob/skllav prej atyre që kujdeseshin për të vjelat dhe e lëronin tokën. Një ditë njëri e goditi tjetrin. I godituri ia fali goditësit, nga respekti/dashuria që kishte për zotërinë e tij, dhe nga frika se mos zotëria do ta ndëshkonte goditësin. Prandaj, edhe zotëria nuk pranoi për veten e tij të sillej sikur ai (goditësi), duke bërë ndëshkime dhe shkatërrime përmes goditjes. Por, e falënderoi falësin për faljen e tij, dhe ai pati një pozitë të mirë në sytë e tij. Për dallim prej një robi tjetër, të cilin e mbanë para duarve të tij, e zbukuron dhe e vesh me rroba me të cilat ai duhet të qëndrojë para tij. Të cilit pastaj ia mësyjnë disa grazhdarë dhe të tjerë të llojit të tyre, të cilët ia përlyejnë ato rroba me papastërti apo ia shqyejnë fare ato. Nëse do t’ua falte atyre që ia bënë këtë, atëherë falja e tij nuk do të pajtohej me mendimin e zotërisë dhe as me dashurinë ndaj tij. Në këtë rast hakmarrja do të ishte më e dashur për të (zotërinë) dhe më në pajtim me kënaqësinë e tij. Ai sikur thotë: Ata e vepruan këtë me ty duke u treguar të guximshëm ndaj meje dhe mospërfillës ndaj fuqisë/udhëheqjes sime. Prandaj, nëse ky do t’ia mundësonte zotërisë së tij ndëshkimin ndaj vetës së tij, kështu që ai e nënshtron dhe e mposhtë, dhe nuk i mbetet gjë tjetër veçse ta godasë ashpër, mirëpo në moment i zbutet dhe thyhet zemra, sepse ai nuk dëshiron ta ndëshkojë atë për asnjë çast dhe çdo gjë që dëshiron prej tij është ta marrë hakun e zotërisë, në këtë rast (ai duhet të hakmerret dhe) hakmarrja e tij duhet të jetë e pastër vetëm për zotërinë e tij, e jo për veten e tij.
Siç është transmetuar nga Aliu, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, se ai kaloi pranë një njeriu i cili kërkoi ndihmë dhe i tha: Ky person ma ka marrë atë që më takon (hakun) dhe nuk po ma jep. Aliu i tha atij: Jepja atë që i takon. Pasi që Aliu i tejkaloi, zullumqari ngulmoi në armiqësinë e tij dhe e goditi me shuplakë të dëmtuarin. Ky i fundit kërkoi prapë ndihmë nga Aliu, i cili u kthye duke thënë: Të erdhi ndihma. Kur iu afrua e pyeti: Përsëri të armiqësoi? Ai u përgjigj: Po ia fali o udhëheqës i besimtarëve. Por, Aliu e goditi atë nëntë herë me thupër, dhe i tha: Ai të cilin e godite me shuplakë të ka falur, mirëpo kjo është e drejta e sulltanit. Pra, Aliu nuk e lëshoi, por e ndëshkoi për arsye se u tregua i guximshëm në kundërshtimin e sulltanit të Allahut.
E ngjashme me këtë është edhe ngjarja e personit i cili erdhi te Ebu Bekri, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, dhe i tha: Më jep një kalë (për të luftuar), sepse për Allahun!, unë jam kalorës më i mirë se ti dhe biri yt. Aty pranë ishte Mugira bin Shu’be, i cili e përvjeli parakrahun e tij dhe e goditi me të hundën personit, nga e cila doli gjak. Më pastaj, populli i tij erdhën te Ebu Bekri, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, dhe i thanë: Na e jep të drejtën ta ndëshkojmë Mugiran në masë të njëjtë/barabartë (kaued). Ai ua ktheu: Unë t’ua japë të drejtën ta ndëshkoni atë që i rregullon rreshtat e (ushtrisë së) Allahut?! Kurrë nuk do ta bëjë këtë. Pra, Ebu Bekri e pa se në këtë mënyrë ai merr hak për Mugiran, dhe tregon zelltari për hir të Allahut dhe për krenarinë përmes së cilës Allahu e lartësoi kalifin (zëvendësin) e të Dërguarit të Allahut (sal-lAll-llahu alejhi ue sel-lem), dhe që përmes kësaj krenarie të arrijë ta përmirësojë udhëheqjen e tij dhe ta forcojë fenë e Allahut. Ai nuk e ndëshkoi Mugiran në masë të barabartë, për arsye se personi në fjalë u tregua i guximshëm ndaj krenarisë dhe sulltanit të Allahut, krenari përmes së cilës Ai e lartësoi fenë e Tij, si dhe të Dërguarin dhe zëvendësin e tij. Pra, kjo hakmarrje është një lloj, kurse hakmarrja që bëhet duke treguar zelltari për hir të shpirtit që urdhëron në të keqen është lloj tjetër.”
Mbetet t’i përgjigjemi një pyetjeje: Ajeti që u përmend në fillim të temës flet rreth lavdërimit të Allahut, pasi që Ai falë pas mundësisë/forcës për të ndëshkuar. Atëherë si u bë që i gjithë ky studim u zhvendos nga Cilësia e Allahut te cilësia e krijesës (njeriut)?
Përgjigjja: Të pajisurit me moralet e Allahut të cilat janë të mundshme për robin, është e preferuar sheriatikisht. Siç ka thënë Mubarekfuri në “Tuhfetul Ahuedhi” (9/27), rreth shkakut për zbritjen e ajetit: “Le t’i falin ata dhe të mos ua marrin për keq! Vallë, a nuk doni ju që t’ju falë Allahu? Allahu është Falës e Mëshirëplotë” (En Nur, 22): “Prandaj, pajisuni me moralet e Allahut të Lartësuar”. Domethënë, Allahu i ftoi ata që t’ua falin dhe t’i mëshirojnë të tjerët, ashtu siç dëshirojnë që Allahu i Patëmeta të jetë ndaj tyre Falës e Mëshirëplotë.
Nga këto përgjigje dalim në përfundim se falja e tjetrit kur ke mundësi të hakmerresh është rruga e virtytshme e cila duhet të ndiqet. Për këtë, në “Tefsir”-in e Begaviut (4/129 – 130) thuhet: “Përcillet se Ibën Zejdi ka thënë: Allahu i ka ndarë besimtarët në dy lloje: 1. Ata të cilët e falin zullumqarin, dhe filloi me përmendjen e tyre në Fjalët e Tij: “dhe që, kur i zemëron dikush, falin” (Esh Shura, 37); 2. Ata të cilët hakmerren ndaj zullumqarit, e ata janë që janë përmendur në këtë ajet (ajetin 39 të sures Esh Shura, sh.p.)”, pastaj e përmendi thënien e Ibrahim En Nehaiut.
Them (autori): Po ashtu ajetin e hakmarrjes Allahu e përmbylli me ajetin e faljes, duke thënë: “Shpërblimi për të keqen është i njëjtë me atë të keqe. Por, atë që fal dhe pajton, e pret shpërblimi i Allahut. Ai, në të vërtetë, nuk i do të padrejtët” (Esh Shura, 40), mirëpo kjo (falje) duhet të jetë brenda suazave që janë përmendur në vargjet e poetit:
Nëse të thuhet trego vetëpërmbajtje Thuaj: vetëpërmbajtja e ka vendin e vet Vërtet, vetëpërmbajtja e të riut Jo në vendin e duhur është padrejtësi
Apo vargjet e tjetrit:
Çdo vetëpërmbajtje që vjen nga pamundësia Është pretekst tek i cili strehohen ata që nuk e dinë se ç’është ndershmëria
[1] Kjo temë është shkëputur nga libri “Min kul-li suretin faide” – “Prej çdo sureje përfitojmë së paku një dobi” i shejhut AbdulMalik bin Ahmed Ramadani.
[2] Kisasi në të drejtën juridike islame është ligji i barazisë në ndëshkim.
[3] Transmetojnë Ahmedi, 3/436, dhe Ebu Davudi, nr. 4896 dhe 4897. Albani e vlerëson si autentik në “Es silsile es sahiha”, nr. 2231.
[4] Domethënë është i kënaqur me atë që e ka, sh.p.
